De weg van waarheid en genezing is hard werken

Het tribunaal van Diversity, de biecht van een familiegeheim. Auteur: Godian Ejiogu. Een recensie.

Godian Ejiogu schreef zijn nieuwe roman “Het tribunaal van Diversity. De biecht van een familiegeheim” na zijn eerdere boek MIJN DROOM, op zoek naar een rechtvaardige en vreedzame samenleving (2018). We stappen het boek binnen bij een ontmoeting tussen Diversity en Franscisca. Diversity, de hoofdpersoon, heeft een afspraak met Franscisca, een arts die al veel jaren werkt met kinderen en jongeren en een heel eigen benadering heeft. Ze vraagt wat ze voor Diversity kan doen. “Ik wil dat je me helpt mijn gezondheid en welzijn terug te krijgen” is zijn antwoord. Diversity licht toe hoe hij al 64 hulpverleners en instanties heeft meegemaakt. Hij vraagt met enige argwaan uitleg over haar werkwijze. Het is een spannend moment. Zal dit lukken of niet? De ontmoeting blijkt het tegenovergestelde van het contact met al dier hulpverleners die hem niet hoorde en niet serieus namen.  Haar vraag met aandacht “wil je me vertellen wat er is gebeurd?” nodigt hem uit. Hij begint zijn verhaal na een korte introductie van zijn leven, 17 jaar jong nog, maar met zulke ingrijpende ernstige ervaringen, dat het voelt als  levenslang.

De genadige nabijheid van deze professional met haar uitnodigende vraag, ontsluit niet alleen zijn verhaal, maar ook zijn waardigheid en nodigt hem uit tot eigen regie. Zo komt Diversity tot het voorstel van het Tribunaal, waar alle gezinsleden zich uit kunnen spreken.

We stappen vervolgens in het verhaal een nieuwe ruimte binnen, de familiebijeenkomst in het Tribunaal. Op uitnodiging van Diversity mag ieder zijn/haar verhaal vertellen en stelt hij vragen, nadat hij de spelregels heeft uitgelegd. Het verhaal mag er zijn, het gaat hier niet om oordeel of afrekening. In het verhaal met diverse stemmen, is gehoor voor verdriet en  pijn. Ieders verhaal telt als onderdeel van waarheidsvinding. Het oordeel is niet aan hen, niet aan ons en dat wordt gesymboliseerd door de lege stoel. Wie even niet verder kan, kan dit aangeven en zwijgen.

We zijn er getuige van hoe eerst de kinderen uit het gezin aan het woord komen, nadat ze zijn voorgesteld vanuit een aandachtige en liefdevolle blik. Gaandeweg ontvouwt zich niet alleen het verhaal van de kinderen, maar van een familiegeschiedenis. Chibueze, met Afrikaanse wortels en zijn familiegeschiedenis, en Aafke met haar geschiedenis uit Noord-Nederland. Hoe ze elkaar ontmoetten, en hoe hun relatie vorm kreeg. Hoe door de jaren heen de verhoudingen verziekten, ingrijpend werden doorkruist en uitsluiting en racisme zich nestelden. Zichtbaar wordt ook hoe familie, hulpverleners, instanties, werkgevers en omstanders een ingrijpende rol hadden, waardoor het zo kon verergeren en ze er geen halt aan riepen, maar voertuig werden  van alledaags en institutioneel racisme. Denk hierbij bijv. aan de scheldwoorden die de kinderen horen, als ze getuigen zijn van het gesprek in de familie van Aafke over deze zwarte kinderen. Denk ook aan de wijze waarop er geen gehoor kwam of zelfs actieve uitsluiting en veroordelingen.

Wie zag de krenking, wie zag de belediging en zag ten diepste wat er in het leven van de kinderen gebeurde? Wie zag hun ziek zijn, hun holle ogen, de verdwenen lach. En belangrijker nog wie benutte zijn rol en positie en riep er een halt toe? De verhalen kunnen je bij de keel grijpen als je het leest.

Echt gebeurd of fictie? Mogelijk vragen lezers zich af of dit verhaal niet overdreven is of ze willen ontkennen dat het echt waar kan zijn. Ik denk terug aan mijn werk in het buurtpastoraat. Waar ik in langdurig optrekken met een Afghaans en Amsterdams gezin, een Zambiaanse moeder vergelijkbare processen en feiten heb gezien. Ik werd meer en meer gewaar hoeveel tijd en aandacht nodig was om in relationeel vertrouwen iets van de kringloop van (on)macht en wanverhoudingen te doorbreken. Wie zich heeft verdiept in de toeslagenaffaire, jeugdhulp, maar vooral geluisterd heeft naar de verhalen van mensen en kinderen die hiervan slachtoffer werden, weet dat het bestaat en waar is en waar kan zijn.

Trekt het boek ons mee in de krochten van racisme, verderfelijke praktijken en relaties? Ja ten dele, om ogen te openen voor wat er gaande is, nog altijd. Maar het boek vertelt  nog een tweede verhaal. De auteur toont de geloofs- en levenspraktijk en principes in het gezin, die in zekere zin nog aanwezig zijn en hun betekenis  nog niet verloren hebben. De kinderen beschrijven hoe gebeden, verhalen uit de bijbel, een eigen hoek om te bidden en geloof te uiten, in hun leven gestalte kregen. Diversity beschrijft hoe zijn vader ruimte en tijd maakte in zijn huis, en kocht wat ie verlangde om zijn plaats om God te ontmoeten kon inrichten. En zo klinken in het boek sporen van het geloofsverhaal van bevrijdende God, die ook in benarde tijden niet los laat.

Ejiogu, componist van het verhaal, bezingt in het begin van het boek, de basisveiligheid in Gods handen, met de klanken van schepping en psalm 139. De gedachten van Diversity aan het eind van het boek, over de reis, tas en mantel sluiten hierbij aan. Het zijn sporen van het verhaal van de uittocht, op weg naar een rechtvaardiger wereld. Diversity is de vertolker daarvan, niet vervuld van haat of wrok, maar tot handelen gekomen door de betekenisvolle vraag van die ander: Wil je me vertellen wat er gebeurd is? en de genadige ruimte om te kunnen vertellen en gehoord te worden.

Het is de gift van de auteur aan ons, om als omstanders, of nu schuld, schaamte, verlegenheid,  ongeloof of ontkenning de overhand heeft, om ons de metafoor en methodiek van het Tribunaal te schenken. Dit tribunaal waar familie en omstanders deel zijn van het gezamenlijke verhaal. Waar ieder zijn/haar verhaal mag vertellen en vragen worden gesteld. Waar gehoord wordt en wordt gewacht als het even niet meer gaat. Waar ruimte is voor verdriet, onmacht, onbehagen, schaamte en schuld.

Het Tribunaal is de gift van het Afrikaanse land, waar Chibueze vandaan komt, waar  familie en omstanders ieder hun deel van het verhaal vertellen in de gemeenschappelijke context. De veilige omgeving wordt geboden in de kring, waarin vragen worden gesteld, waar goedkeuring voor de onderbreking is, waar de tranen-woede-schade hun plek hebben. Daar kan het zoeken naar de pijnlijke waarheid, de weg naar heling en herstel bieden. Zonder een dergelijke ruimte houden mensen elkaar vast in systemen en zijn partij op een manier, waar de dader slachtoffers veroordeelt en straft en waar de dader slachtoffers verandert in daders, in ongekend onrecht. In de waarheidscommissie van Zuid-Afrika hebben we kunnen zien hoe de weg van de waarheid en genezing hard werken is voor alle betrokkenen, maar van groot belang voor rechtvaardigheid en herstel mensen en van verhoudingen.

Diversity neemt met zijn eigen drastische ingreep in het familiesysteem de leiding en heeft de moed. Daarmee begint het doorbreken van de kringloop van macht, waarin daders en slachtoffers beklemd zijn. Het moedgevende verhaal van moed om een stap te zetten. Het Tribunaal van Diversity biedt ook handvaten voor omstanders en  getuigen, om machtssystemen van ongekend onrecht niet langer te gedogen of te ontkennen, maar stappen te doen:

• Luister naar het verhaal van kinderen en jongeren. Stel hen een aandachtige vraag en neem de tijd. Neem het verhaal van omstanders niet aan, als je jongeren zelf niet hebt gesproken.
• Wees aandachtig t.a.v. welzijn en welbevinden van kinderen, zie hen; hun ogen, hun energie. De kinderen met holle ogen, die in lijf of ziel verwaarloosd zijn en verborgen signalen geven. Vraag naar hen, houd contact.
• Stop het gesprek waar huidskleur of geaardheid van kinderen onderwerp van gesprek is. Als je omstander bent, zwijg niet en  ga er op af. Laat niet in de steek. Blijf het gesprek en het contact zoeken, luister naar het verhaal.
• Wie verantwoordelijkheden heeft in organisaties voor jeugdhulp of bij de overheid; verdoezel niet, kijk niet weg. Roep halt toe aan het onrecht en laat je organisatie geen dekmantel zijn voor uitsluitende praktijken.
• Voor diegenen die a.s. professionals opleiden. Maak hen bewust van de werking van racisme en uitsluiting, en leer hen handelingsmogelijkheden en versterk de moed om te doen, contact te houden en aandacht te hebben en op zijn tijd de vraag te stellen “wat kan ik voor je doen?” en ons woord na te komen.

Voor een rechtvaardiger wereld voor kinderen zoals Diversity en zoveel anderen.

Marchien Timmerman is docent missionaire presentie en diaconaat en teamleider bij Windesheim Theologie-opleidingen. Ze was 20 jaar buurtwerker/buurtpastor in Zwolle en Amsterdam.

Deze recensie werd ook gepubliceerd op Nieuwwij.nl.